එල් නිනෝ සහ ලා නිනා

අතීතයේදී අපේ රටේ මිනිසුන්ගේ එදිනෙදා ජීවන රටාවට බලපෑම්කලේ වර්ෂාව හා නියඟය වැනි ආන්තික දේශගුණ තත්වයන්ය. නමුත් මේ වනවිට එය වෙනස්වී පරිසර උෂ්ණත්වයද ජනජීවීතයට බලපෑම් කරමින් පවතී. මේ දින වල දහවල් කාලයේ අධික හිරු රශ්මිය හේතුවෙන් පැය දෙක තුනකට වඩා එක දිගට හිරු එළියට නිරාවරණය වෙමින් කටයුතු නොකරන ලෙස ජනතාවට අනතුරු ඇඟවීම් ලැබී තිබේ. අධ්‍යාපන අමාත්‍යවරයා ප්‍රකාශකලේ පාසැල් ක්‍රීඩා තරඟ සියල්ලද අත්හිටුවන බවයි. මීට හේතුවී ඇත්තේ වඩාත් තීව්‍ර එල්නිනෝ තත්වයක් මේ දිනවල පෘථිවි ගෝලයටම විවිධ පරිමාණයෙන් බලපෑම් එල්ල කිරීමයි. දේශගුණ විද්‍යාඥයින් පවසන්නේ මෙම සියවස තුල ආන්තික එල්නිනෝ තත්වයන් ඇතිවීම ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාම හා දේශගුණ විපර්යාසය හේතුවෙන් දෙගුණයකින් වැඩිවී ඇති බවයි.

ස්පාඤඤ බසින් එල්-නිනෝ (El Niño) යනු ක්‍රිස්තු දරුවායි. බොහෝවිට නත්තල් සමයේදී තම මුහුදු කලාපයේ හටගන්නා උණුසුම් ජල ප්‍රවාහය හැඳින්වීමට එල්-නිනෝ යන නම දකුණු ඇමරිකාවේ පෙරුවියානු මසුන් මරන්නන් විසින් භාවිතා කෙරිණි. එල්නිනෝ (El Niño – Southern Oscillation) යනු පේරු රාජ්‍ය ආශ්‍රිත මුහුදු තීරයේ සෑම වසර දෙකත් හතත් අතර කාලයකට වරක් අසාමාන්‍ය ලෙස උණුසුම් ජල තීරයක් ඇතිවීමය.  එමගින් වායුගෝලයේ ඇතිවන අවපීඩන තත්වයන් හේතුවෙන් පෘථිවි ගෝලයේ විශාල ප්‍රදේශයක් පුරා බලපෑම ව්‍යාප්තවී යයි.

එල්නිනෝ තත්වය නිසා වැඩිම වර්ෂාවක් පතිත වන්නේ පේරු දේශයටය. එමගින් කාන්තාරය පවා මලින් බර වී සත්ව පාලන කටයුතුද සරු වෙයි. ඊට අමතරව ඇති වන ධාරානිපාත වැසි හේතුවෙන් ගං වතුර උවදුරට මුහුණ දීමට සිදු වේ. එරට වෙරළ තීරයේ පිහිටි ෂෙකුරා කාන්තාරයේ වර්ග කිලෝමීටර 5000ක පමණ විශාල ජලාශයක් නිර්මාණයවීමට තරම් වර්ෂාපතනය විශාලාවේ. එය පේරුහි දෙවන විශාලතම ජලාශය ලෙස සැලකේ.

මෙම තත්වය හටගැනීම ආරම්භ වන්නේ නිවර්තන පැසිෆික් සාගරයේ බටහිර ප්‍රදේශයේ පිහිටි ඕස්ට්‍රේලියාව සහ ඉන්දුනීසියාව ආශ්‍රිතවය. එය නැඟෙනහිර පැසිෆික් සාගරයේ පිහිටි දකුණු ඇමරිකාව දක්වා පුළුල් ප්‍රදේශයක් හරහා වායුගෝලයෙහි ක්‍රියා කරයි. එල්-නිනෝ තත්වය උත්සන්නවූ විට ඒ නිසා ඇතිවන දේශගුණික වෙනස්කම් පෘථිවි තලයෙන් තුනෙන් දෙකකට බලපායි. එල්නිනෝ මගින් සුළං රටාවේ වෙනස්වීම් හට ගැනීම, ගොඩ බිම්වල වාශ්පිකරණය වැඩිවීම, ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශ වලට නියං හා අධික වර්ශපතනයන් ඇතිවීම, ජලය ප්‍රසාරණය නිසා රළ පහරවල වේගය වැඩිවීම සහ වෙරල ඛාදනය වේගවත් වීම, ග්ලැසියර් තර්ජනයට ලක්වීම හා ගොඩ බිම්වල ලැවුගිනි හටගැනීම සිදුවේ.

ඉතිහාසයේ පළමු වතාවට බරපතල එල්නිනෝ තත්වයක් වාර්තා වී ඇත්තේ 1525 දී ය. එමගින් පේරු රාජ්‍යයට බරපතල බලපෑම් එල්ලවී ඇති බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ. ඉන්පසු 1789 – 1793 වකවානුවේ ඇති වූ එල් නිනෝව මගින් ඉන්දියාවේ මිනිසුන් හයලක්ෂයකට වඩා මියගිය අතර දකුණු අප්‍රිකාවට දරුණු නියඟයක් ඇති විය. 1982 -1983 වසරේ ප්‍රධාන වශයෙන් නිවර්තන කලාපයේ 2000කට වැඩි මිනිසුන් සංඛ්‍යාවක් මරණයට පත්වීමට එල්නිනෝ තත්වයක් හේතුවූ අතර එමගින් සිදුවූ දේපොළ හානිය ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 13කට වඩා වැඩිය. 

අතීතයේ විරල වශයෙන් එල්ලවූ එල්නිනෝ තත්වයන්ගේ බලපෑම් මෑත කාලීනව සුලභ සංසිද්ධියක් බවට පත්වී ඇති බව තහවුරු කරමින්  1990 -1995 වසර අතරතුර එක දිගට සිදු වූ එල් නිනෝ සංසිද්ධීන් තුනකින් පෘථිවි වැසියන්ට බලපෑම් එල්ලවිය. එය මෙතෙක් වාර්තා වී ඇති දීර්ඝතම එල්නිනෝ සංසිද්ධිය ලෙස සැලකේ. ඉන්පසු 1997-1998 අතර ඇතිවූ එල්නිනෝ තත්වය පිළිබඳව පළමු වතාවට ඉතාමත් නිවැරදි ලෙස අනාවැකි පළ කර තිබුණත්, එහි බලපෑමෙන් ඇතිවූ ගං වතුර සහ නියඟයන් හේතුවෙන් මිනිස් ජීවිත 2100ක් වැනසී ගිය අතර ලොව පුරාම සිදු වූ අලාභය ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 33ක් පමණ විය. මෙම එල්-නිනෝ සමය වඩා ප්‍රසිද්ධ වුයේ “ලෝකය ගිනිගත් වසර” (the year the world caught fire) ලෙස ලෝක වනසත්ව අරමුදල විසින් එය හැඳින්වීම හේතුවෙනි.

ලා-නිනා (La Niña) යනු ස්පාඤඤ බසින් ගැහැණු දරුවා වන අතර දකුණු ඇමෙරිකාවට ඔබ්බෙන් සාගරයේ ජලය සිහිල් වන කාල පරිච්ඡෙදය හැඳින්වීමට ලා- නිනා යන වදන යෙදේ. ලා නිනා තත්වය මගින්ද  එල් නිනෝවකට සමාන දේශගුණ විපර්යාසයන් ඇති වෙයි.

කුණාටු වැනි කාලගුණ වෙනස්කම් පිළිබඳව අනාවැකි පලකල හැකිවන්නේ දින කීපයකට පෙර වුවත් එල්-නිනෝවක් පිළිබඳව සැලකියයුතු කාලයකට පෙර අනාවැකි පලකළ හැකිය. ඊට හේතුව එල්-නිනෝවක් වර්ධනයවීමට පෙර අසාමාන්‍ය කාලගුණ වෙනස්කම් විශාල කලාපයක් පුරා මාස කීපයකට පෙර සිට නිරීක්ෂණය කළහැකි වීමය. වර්තමානයේ අප මුහුණ දෙමින් සිටින එල්-නිනෝ තත්වය පිළිබඳවද පුරෝකථන ලැබී තිබුනද ඒ සම්බන්ධයෙන් අපගේ පෙර සූදානම කෙබඳු දැයි විමසිය යුතුව ඇත.